ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Τα αλμυρά νερά που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της γήινης επιφάνειας. Από τα 510.000.000 τ.χλμ. αυτής, τα 366.000.000 τ.χλμ.,  δηλ. τα 7/10 της Γής, καλύπτονται από θάλασσα. Οι αρχαίοι Έλληνες την είχαν θεοποιήσει και τη θεωρούσαν κόρη της Γαίας και μητέρα της  Αφροδίτης.         1. Διαίρεση. Η θ. διαιρείται: α) Σε πέντε ωκεανούς: Ειρηνικός (είναι ο μεγαλύτερος, έκταση 179.680.000 τ.χλμ.), Ατλαντικός, Ινδικός, Βόρειος Παγωμένος ή Αρκτικός, Νότιος Παγωμένος ή Ανταρκτικός.β) Σε θάλασσες: Μεσόγειος, Σινική, Ερυθρά κ.ά. και γ) Σε πελάγη, που είναι τα πιο μικρά τμήματα, όπως το Αιγαίο, Κρητικό κ.λ.π. Οι θ. υποδιαιρούνται: α) Σε "εσωτερικές". Είναι αυτές που περιβάλλονται από ξηρά και δεν επικοινωνούν με τους ωκεανούς (Κασπία, Νεκρά). β) Σε "κλειστές". Αυτές περιβάλλονται από ξηρά, επικοινωνούν όμως με την ανοιχτή θ. με φυσική θαλάσσια λωρίδα (Αζοφική) και γ) Σε "ανοιχτές". Αποτελούν μεγάλους θαλάσσιους δρόμους, από τους οποίους επικοινωνούν τα διάφορα κράτη μεταξύ τους με ίσα δικαιώματα (Μεσόγειος).         2. Βάθος. Το μέσο βάθος των θ. υπολογίζεται σε 3.600 μ. Το μέγιστο βάθος είναι περίπου 11.000 μ. και βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό, κοντά στις Φιλιππίνες. Το μεγαλύτερο βάθος της Μεσογείου είναι 4.400 μ. και βρίσκεται στο "Φρέαρ των Οινουσσών", ΝΔ του ακρωτηρίου Ταίναρου.  Οι σύγχρονοι βυθομετρικοί χάρτες με ενδείξεις βάθους, υφάλων, σκοπέλων κ.λ.π. είναι το πιο απαραίτητο βοήθημα των ναυτικών, ιδίως κατά τη νύχτα και την ομίχλη.         3. Χαρακτηριστικές ιδιότητες. Ο κάθετος διαμελισμός στον πυθμένα της θ. μοιάζει με τον αντίστοιχο της Γης. Και εκεί υπάρχουν πεδιάδες, κοιλάδες, τάφροι, οροσειρές, όρη, οροπέδια κ.λ.π.  Οι μεταβολές όμως στη μορφολογία του πυθμένα των θ. είναι μικρότερες, γιατί εκεί δε γίνονται διαβρώσεις στην κλίμακα που γίνονται στην επιφάνεια της Γης. Το φως του Ήλιου φτάνει σε βάθος 200 μ.περίπου. Από εκεί και κάτω επικρατεί απόλυτο σκοτάδι. Στα κατώτερα στρώματα το νερό είναι πιο κρύο. Ανάλογα με το βάθος, αυξάνει και η πίεση του νερού. Η πυκνότητα του θαλασσινού νερού είναι μεγαλύτερη από του γλυκού, γιατί περιέχει πολλές ουσίες. Από αυτές το μεγαλύτερο ποσοστό είναι το αλάτι, που φτάνει τα 3/4 των διαλυμένων μέσα στο νερό ουσιών. Άλλες είναι: ιώδιο, πυρίτιο, βρόμιο, βισμούθιο, ασβέστιο, αρσενικό, μόλυβδος, σίδηρος, αντιμόνιο, χαλκός, νικέλιο, χρυσός, άργυρος κ.λ.π. Εκτός από τις ουσίες αυτές, το θαλασσινό νερό περιέχει και αέρια:  άζωτο,  οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα κ.λ.π. Το χρώμα της θ. στην επιφάνειά της εξαρτάται από το χρώμα του ουρανού, του βυθού, των γειτονικών ακτών και από τις ουσίες που περιέχει. Ενώ στο βάθος είναι ιώδες (μενεξεδένιο).        4. Οργανικός κόσμος. Τα ζώα της θ. είναι περισσότερα από τα φυτά της. Εκτός από τα πτηνά, ζουν μέσα στη θ. όλα σχεδόν τα είδη του ζωικού βασιλείου:  πρωτόζωα, μαλάκια (σουπιές, χταπόδια κ.λ.π.), μαλακόστρακα (αστακοί, καβούρια κ.ά.), εχινόδερμα (αχινοί, αστερίες κ.ά.), κοιλεντερωτά (σφουγγάρια, κοράλλια κ.ά.), ερπετά (φίδια, χελώνες, σκουλήκια κ.ά.), θηλαστικά (φάλαινες, φώκιες, δελφίνια κ.ά.), σπονδυλωτά (ψάρια)  κ.λ.π. Στις πολύ βαθιές θ. υπάρχει και το πλαγκτόν, δηλ. πλανώμενοι ζωικοί και φυτικοί μικροοργανισμοί, που χρησιμεύουν ως τροφή των ψαριών. Από τα φυτά αφθονούν τα φύκια. Υπάρχουν χιλιάδες είδη φυκιών, μερικά από τα οποία φτάνουν σε ύψος 20 μ.         5. Κίνηση των νερών. Με το φύσημα του αέρα ο παλμός, που υπάρχει στα μόρια του νερού, αυξάνει και δημιουργούνται τα κύματα. Στις τρικυμίες των ωκεανών τα κύματα φτάνουν σε ύψος 20 μ., ενώ όταν σπάζουν πάνω σε βράχους, τα 50 μ. Από το βάθος των 60 μ. και κάτω η θ. μένει πάντοτε ήρεμη. Εκτός από τα κύματα υπάρχουν και τα θαλάσσια ρεύματα, που διακρίνονται σε "κατακόρυφα", όταν η κίνηση γίνεται από πάνω προς τα κάτω και αντιστρόφως, και σε "οριζόντια", που σχηματίζονται ή στην επιφάνεια ή στο βάθος της θ. Η δημιουργία των ρευμάτων οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας και αλμυρότητας που παρατηρείται από περιοχή σε περιοχή. Τα σπουδαιότερα ρεύματα είναι: του Γκολφ Στρημ στον Ατλαντικό ωκεανό, που έχει κατεύθυνση από τον κόλπο του Μεξικού προς τη Δ. Ευρώπη, του Κούρο Σίβο, στον Ειρηνικό, που κατευθύνεται από την Ιαπωνία προς την Αμερική, του Λαμπραντόρ στον Ατλαντικό με κατεύθυνση Β Πόλος - Καναδάς κ.λ.π.  Τέλος υπάρχουν οι παλίρροιες, δηλ. η περιοδική ανύψωση (πλημμυρίδα) και κατάπτωση (άμπωτη) της επιφάνειας του θαλασσινού νερού, που οφείλονται στην έλξη του Ήλιου και της Σελήνης, καθώς και στη φυγόκεντρη δύναμη της Γης.        6. Οι χρησιμότητες της θάλασσας. Πολλές είναι οι ωφέλειες που η θ. παρέχει στον άνθρωπο. Οι θαλάσσιοι δρόμοι από την αρχαιότητα εξυπηρετούν τα ταξίδια και το εμπόριο. Αλλά και τα προϊόντατης θ. δεν είναι λίγα: το αλάτι της είναι απαραίτητο για τη ζωή μας, τα ζώα της αποτελούν βασική τροφή του ανθρώπου. Επίσης δίνει τους σπόγγους, τα φύκια, τα κοράλλια, τα μαργαριτάρια, τα όστρακα κ.λ.π. Τέλος τα θαλάσσια λουτρά συμβάλλουν στη βελτίωση και διατήρηση της ανθρώπινης υγείας.         7. Οι επιδράσεις της θ. στον άνθρωπο. Με πολλούς τρόπους η θ. επέδρασε στη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων. Η ανάπτυξη των θαλασσινών δρόμων έφερε σε στενή και γρήγορη επικοινωνία τους ανθρώπους και έδωσε τεράστια ώθηση όχι μόνο στο εμπόριο και τη ναυτιλία, αλλά και στους άλλους κλάδους της οικονομικής ζωής. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες είναι το πιο οικονομικό μέσο ανταλλαγών, γιατί συντομεύουν τις αποστάσεις και έτσι τα κόμιστρα των εμπορευμάτων είναι πολύ πιο φτηνά από ό,τι με τα χερσαία μέσα.  Αλλά και στο χαρακτήρα των ανθρώπων επιδρά η θ. Αυτοί που ασχολούνται μαζί της αποκτούν ορισμένες αρετές, όπως είναι η τόλμη, το θάρρος, η αυτοπεποίθηση, η ευγένεια. Δεν είναι μικρότερη η επίδρασή της και στη διαμόρφωση του κλίματος ενός τόπου. Προσδιορίζει τη γεωργική παραγωγή, από την οποία εξαρτάται κυρίως η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου. Ενθαρρύνει ακόμα τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών να επιδίδονται σε θαλάσσια επαγγέλματα, τα οποία αποτελούν πηγή πλούτου για πολλές χώρες, όπως την Ιαπωνία, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα κ.ά.         8. Η θάλασσα και οι Έλληνες. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα η Ελλάδα δέχτηκε την ευεργετική επίδραση της θ., γιατί αυτή περιβρέχει κατά τα δύο περίπου τρίτα τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο και σχηματίζει ένα πλήθος μεγάλων νησιών. Γι' αυτό, από τους αρχαιότατους χρόνους, οι Έλληνες εξοικειώθηκαν με τη θ. και έδειξαν μια σπάνια ναυτική ιδιοφυΐα και κλίση προς τα θαλασσινά επαγγέλματα. Πρώτοι οι Έλληνες κατασκεύασαν πλοία και πρώτοι αυτοί ίδρυσαν αποικίες. Η δραστηριότητά τους απλώθηκε από τα παράλια της  Μ. Ασίας μέχρι τις ακτές της Μασσαλίας. Και στη θάλασσα έγραψαν τις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας τους. Η λαμπρή νίκη στη Σαλαμίνα έσωσε τη χώρα από την ασιατική πλημμυρίδα. Η εκστρατεία του  Μ. Αλεξάνδρου προς την Ανατολή στηρίχτηκε στην αποτελεσματική βοήθεια του ναυτικού.  Η επιβίωση της  Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επί χίλια χρόνια κατά μεγάλο μέρος οφείλεται στη νικηφόρα αντιμετώπιση των βαρβαρικών επιθέσεων από τη θ. Ακόμα και σήμερα οι Έλληνες συνεχίζουν τη ναυτική παράδοση των προγόνων τους.         9. θάλασσα και οικονομία. Με την ανάπτυξη του εμπορίου και των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των κρατών, η θ. απέκτησε από πολύ νωρίς σπουδαία σημασία για τις διάφορες παραθαλάσσιες χώρες. Μέχρι το 16ο αι. τα διάφορα κράτη διατύπωναν αξιώσεις αποκλειστικής κυριαρχίας σε μεγάλες εκτάσεις θαλάσσιων τμημάτων. Την εποχή αυτή εμφανίστηκε μια αντίθετη θεωρητική αρχή που προπαγάνδιζε την ελευθερία των ανοιχτών θαλασσών. Το γεγονός αυτό είναι συνδεμένο με την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου, με τη δημιουργία εθνικών κρατών, καθώς επίσης και με τις αρχές του φιλελευθερισμού, που άρχισαν να καλλιεργούνται από τότε και μέχρι τα μέσα του 20ού αι., δηλ. με την κατοχύρωση της ελευθερίας των συναλλαγών και γενικά του εμπορίου, των πολιτικών ελευθεριών κ.λ.π. Ο πρώτος που δίδαξε την ελευθερία των θ. είναι ο Ολλανδός νομομαθής Ουγκώ Γκρότιους. Η ελευθερία των θ. περιλαμβάνει ειδικότερα το δικαίωμα της αλιείας,  της τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων, την αναζήτηση πετρελαίου, την ελεύθερη πτήση των αεροπλάνων, την ανεμπόδιστη ναυσιπλοΐα κ.λ.π. Η ελευθερία όμως των ανοιχτών θ. δεν είναι απόλυτη, αλλά υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς, που είναι αποτέλεσμα τόσο του εθιμικού, όσο και του συμβατικού δικαίου. Οι περιορισμοί αυτοί αναφέρονται στο δικαίωμα των αρχών των παράκτιων κρατών, δηλ. αυτών που βρέχονται από θάλασσα, να καταδιώκουν το λαθρεμπόριο, τους δουλεμπόρους, τα ξένα ιδιωτικά πλοία, οι κυβερνήτες των οποίων διέπραξαν διάφορες παραβάσεις στα χωρικά ύδατα μιας χώρας κ.λ.π. Η ελευθερία των θ. δεν ισχύει σήμερα στα χωρικά λεγόμενα ύδατα, τα οποία είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη, η κλειστή και η ανοιχτή θ.